معرفی ۱۰ کشور دارای نظام آموزش عالی بزرگ/ چالش بودجه و بیکاری

دکتر جعفر مهراد در گفتگو با خبرنگار مهر افزود: کشورهای ایران، هندوستان، چین، برزیل، نیجریه، روسیه، پاکستان، اندونزی، آمریکا و انگلستان بر روی هم بیش از نیمی از دانشجویان جهان را ثبت نام می کنند. این ۱۰ کشور به کشورهای دارای نظام های بزرگ آموزش عالی مشهور هستند. البته دانشگاه ها در این کشورها با چالش های بی سابقه ای مواجه هستند که از جمله آن چالش های بزرگ فوریت دار، گسترش سریع، کیفیت و برابری است. 

بیش از ۱۷۷ میلیون دانشجو در سراسر جهان 

وی افزود: آموزش عالی در این قرن به طور پیوسته ادامه دارد به طوریکه ثبت نام دانشجویی در سال ۲۰۰۰ میلادی از ۱۰۰ میلیون نفر به تعداد ۱۷۷.۶ میلیون نفر در سال ۲۰۱۰ بالغ شده است. در ایران نیز در چند سال گذشته تعداد دانشجویان از چهار میلیون نفر به ۴.۶ میلیون نفر افزایش یافته است. 

سهم آموزش عالی غیردولتی در ایران، هند و برزیل

مهراد خاطرنشان کرد: در حالی که در کشورهای در حال توسعه برای دسترسی به آموزش عالی از رویکردهای جهان گرایی استفاده می کنند، کشورهایی که از درآمد متوسط برخوردارند به گسترش آموزش عالی دامن می زنند. بخش خصوصی در این کشورها به سرعت توانمند شده و نرخ خصوصی سازی شگفت آور است. در هند بیش از سه پنجم ثبت نام در آموزش عالی خصوصی صورت می گیرد و در برزیل این نرخ به بیش از سه چهارم می رسد. در اندونزی و نیجریه نیز به سرعت این بخش توسعه یافته و در ایران هم دانشگاه ها به طور فزاینده ای به معیارهای بازگشت سرمایه و فعالیت های پر درآمد توجه دارند. 

استاد علم دانش شناسی دانشگاه شیراز یادآور شد: همانند این کشورها، بخش غیردولتی آموزش عالی در ایران نیز بیشترین سهم را در تربیت دانسجو برعهده دارد. نقش دانشگاه آزاد اسلامی و موسسات آموزش عالی غیردولتی نقش سازنده ای است. دانشگاه آزاد ۴۰ درصد و موسسات آموزش عالی غیردولتی ۱۰ درصد دانشجویان کشور را تحت پوشش دارند. 

وی با اشاره به چالش های موجود در نظام های آموزش عالی بزرگ گفت: اما در ورای گسترش آموزش عالی در کشورهای دارای نظام آموزشی بزرگ، نابرابری هم وجود دارد. این موضوع حتی در کشورهایی با تراکم آموزش عالی بالا و دسترسی به آن به یک چالش عمده تبدیل شده است. در کشورهایی مانند برزیل، هند، اندونزی، نیجریه و پاکستان گام های موثری برداشته شده و از یک نظام سهمیه ای برای حمایت از ثبت نام از دانشجویانی که توانایی مالی ندارد استفاده می شود.

مهراد افزود: هر اندازه که بخش خصوصی بار آموزش عالی را به دوش می کشد دسترسی اقتصادی هم به یک نگرانی عمده تبدیل می شود که در واقع تفاوت های کلی بین گروه های اجتماعی این نظام های بزرگ آموزش عالی را به چالش کشیده و بسیاری از جوانان از دسترسی به آموزش عالی باز می مانند. 

بنیانگذار ISC اظهار داشت: در عین حال برای مشارکت زنان در آموزش عالی هم کوشش زیادی به عمل آمده است. نابرابری جنسیتی در کشورهایی که نرخ ثبت نام پایین است قابل توجه است و نرخ بالای مشارکت زنان در مشاغل پژوهشی و پست های مدیریتی در کشورهای با درآمد متوسط و کم مشاهده نمی شود. 

 ایران در تضمین برابری در دسترسی به آموزش عالی برای هر دو جنس موفق عمل کرده است

وی تاکید کرد: رشد شتابان و فزاینده آموزش عالی موجب شده دولتها نظام خود را گسترش دهند. در ایران دولت در پرداخت هزینه های توسعه دانشگاه ها، پرداخت هزینه های ثابت و تضمین برابری در دسترسی به آموزش عالی موفق عمل کرده است و برابری تعداد دانشجویان دختر و پسر و پرداخت وام و کمک هزینه تجصیلی و ارایه بورس های تحصیلی نمونه هایی از کارکردهایی است که دولت در مواجه باچالش نابرابری هم جنسیت و هم از گروه های اجتماعی (افراد کم درآمد و بی درآمد) ساز و کار مناسبی را فراهم کرده و سیاستگذاری های معقولی را به عمل آورده است. 

مهراد گفت: گسترش و تنوع نظام های آموزش عالی مباحث اصلی را متوجه کیفیت آموزس عالی کرده است. گرچه بسیاری از نظام ها و کشورها به تاسیس نظام های ارزیابی کیفیت برون سازمانی اقدام کرده اند اما سازوکارهای داخلی در سنجش کیفیت در هاله ای از ابهام قرار دارد. 

وی یادآور شد: در ایران شورای عالی انقلاب فرهنگی برای نخستین بار در سال ۱۳۸۲ ارزیابی خرد و کلان آموزش عالی را به مورد اجرا گذاشت. این برنامه تقریبا تا سال های اخیر ادامه داشت. استمرار این برنامه می تواند به تضمین کیفیت آموزش عالی در دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی کشور کمک موثری کند.

دانشگاه ها فارغ التحصیلانی را که از مهارت لازم و متناسب با بازار کار باشند، تربیت نمی کنند

استاد دانشگاه شیراز با اشاره به بودجه به عنوان یکی دیگر از چالش های موجود گفت: بودجه در نظام های دارای آموزش عالی در حال گسترش، نگرانی عمده و فوری در تمام کشورهای در حال توسعه است. بسیاری از دانشگاهها که از بودجه عمومی استفاده می کنند، اکتون به تدریح برای تامین اعتبارات به راهبردهای بازار محور روی آورده اند. تقلیل هزینه، بازگشت سرمایه و فعالیت های درآمد زا در بسیاری از دانشگاه های دولتی معمول شده است. بعضی از کشورها و عمدتا کشورهای انگلیسی زبان سازمان های رابطی را برای ارتباط بین موسسات آموزش عالی و وزارت متبوع تاسیس کرده اند. در سایر کشورها دولت به طور مستقیم در آموزش عالی دخالت می کند با این حال در نظام  های بزرگ از جمله از در چین گرایش کلی به سوی استقلال بیشتر است. 

مهراد بیکاری فارغ التحصیلان را نیز از دیگر چالش ها برشمرد و افزود: بیکاری فارغ التحصیلان مسئله جدی در بیشتر کشورهای دارای نظام بزرگ آموزش عالی است. گرچه بحران اقتصادی یکی از دلایل افزایش بیکاری فارغ التحصیلان دانشگاهی در آمریکا و بریتانیا است اما نگرانی عمده در سایر کشورهای نظام بزرگ آن است که دانشگاه ها فارغ التحصیلانی را که از مهارت لازم و متناسب با بازار کار باشند، تربیت نمی کنند.

هند، چین و ایران سهم خود را از بازار دانشجویان بین المللی افزایش می دهند 

وی تاکید کرد: بین المللی سازی نیز در دانشگاه ها بسیار نابرابر است. اما این تصویر به سرعت در حال تغییر است و بین کشورها با نظام آموزش عالی بزرگ آمریکا و انگلستان از این نظر بسیار برجسته اند. در ضمن کشورهای فرستنده به ویژه هند، چین و ایران برنامه هایی در دست دارند که می خواهند سهم خود را از بازار دانشجویان بین المللی افزایش دهند و این موردی است که اخیرا و به طور پیوسته مورد تاکید وزیر علوم قرار می گیرد.