تبیین ضرورت دشمن‌شناسی بر اساس آموزه‌های علوی/ خطبه دشمن شناسی

خبرگزاری مهر، گروه دین واندیشه: یکی از مهم‌ترین آموزه‌های علوی در نهج البلاغه، اهمیت دشمن شناسی و تعصب در مقابل شیطان است. اینکه مؤمنان نباید در مقابل هم تعصب داشته باشند و تمام قدرت خود را علیه شیاطین جن و انس به گار گیرند. به مناسبت میلاد امام (ع) با علی عباس آبادی، محقق و پژوهشگر دینی و تاریخ اسلام گفتگویی داشتیم که در ادامه می‌خوانید؛

عباس آبادی با اشاره به بزرگترین فضیلت علی (ع) که تولد در کعبه است گفت: دوست و دشمن روایت کردند شیعه و سنی قبول دارند که آن وجود مبارک در خانه کعبه دیده به جهان گشودند و جزئیات آن را همه بارها شنیده‌اند و بلدند که وقتی برخی از قریش در دوران جاهلیت شبانه در مسجدالحرام نشسته بودند، دیدند فاطمه بنت اسد، مادر امیرالمؤمنین سمت خانه کعبه آمدند و درحالی‌که ناراحتی زایمان هم به ایشان هجوم آورده بود، چنگ در پرده کعبه زدند و از قسمت رکن یمانی که آثاری از آن هنوز پیداست خانه کعبه ترک برداشت و شکافی در دیوار ایجاد شد. حضرت وارد کعبه شدند و کلیدداران کعبه هرچه کردند در خانه کعبه باز نشد! بزرگ قوم که شاید حضرت عبدالمطلب و شاید دیگری بود گفت آن خدایی که دیوار را برای او باز کرد، خودش هم امور آن را اداره خواهد کرد، شما نگران نباشید و بعد از سه روز از همان قسمت دوباره حضرت بیرون آمدند، در حالی که امیرالمؤمنین علی (ع) را در آغوش داشتند. به قول شاعر:

میسر نگردد به کس این سعادت

به کعبه ولادت به مسجد شهادت

این پژوهشگر دینی افزود: این روزها و شب‌ها از امیرالمؤمنین زیاد گفته و شنیده می‌شود. از یک طرف سخن نو گفتن در مورد امیرالمؤمنین کار آسانی است، به دلیل اینکه شخصیت امیرالمؤمنین ابعاد بسیار زیادی دارد در هر بعدش انسان واقعاً می‌تواند مطالب زیادی بیابد و درباره اش فکر و تأمل کند و آن را بازگو کند.

وی ادامه داد: از سوی دیگر کسی هم به راحتی نمی‌تواند به عمق حقیقت امیرالمؤمنین و حتی حقیقت کارهای ایشان دست یابد. مطلب نو گفتن از آن حضرت کار سختی است، زیرا شیعه از روز و ساعت اولی که چشم باز می‌کند با امیرالمؤمنین آشنا می‌شود، معارف علوی در کام او جرعه جرعه ریخته می‌شود و خانواده و محیطی که یک شیعه در آن پرورش می‌یابد، حتی اگر خیلی هم متدین و مذهبی به آن معنای مصطلح هم نباشد اما روز و شب آنها خیلی از اوقات با نام امیرالمؤمنین علی (ع) سپری می‌شود و این فضیلت و عظمت آن حضرت است.

عباس آبادی گفت: از خلیل بن احمد فراهیدی که شاگرد یکی از اصحاب امیرالمؤمنین، به نام ابی الاسود دوئلی است پرسیدند نظرت درباره امیرالمؤمنین چیست؟ گفت: چه بگویم در عظمت شخصیتی که دوست و دشمن فضائل او را مخفی کردند و نگفتند. دشمنان از بغض و کینه و حسد فضائل ایشان را مخفی کردند و دوستان مظلومش هم از ترس اینکه نام امیرالمؤمنین را ببرند جانشان را ازدست بدهند!

وی افزود: اما با این وجود بین این دو پنهان کاری دوست و دشمن، عظمت‌هایی از امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب آشکار شد و شرق و غرب عالم را پر کرد و هرجا نگاه می‌کنی عظمت، فضائل و مناقب آن حضرت آشکار است. بنابراین از یک جهت سخن گفتن از امیرالمؤمنین کار سختی است، زیرا همه به ایشان انس دارند، همه آن حضرت را می‌شناسند با آن حضرت بزرگ شدند و در آسانی و سختی یاعلی گفتند.

وی به مناسبت سالگرد میلاد مولود کعبه، با اشاره به خطبه قاسعه در نهج البلاغه که براساس شماره گذاری صبحی صالح خطبه ۱۹۲ و براساس شماره گذاری فیض الاسلام و دیگران خطبه ۲۳۴ است و طولانی‌ترین خطبه نهج البلاغه به شمار می‌رود، خاطرنشان کرد: به امیرالمؤمنین در اواخر خلافتشان خبر دادند که قبیله‌ها سر هیچ و پوچ به جان هم میافتند. دو جوان با هم بحث می‌کنند و بعد هر کدام قبیله خود را صدا می‌زنند؛ درگیری بین این دو قبیله بر اثر تعصب جاهلی و تعصب روی خون و قبیله و نژاد و رنگ و اجداد این چیزها اتفاق می‌افتد.

این محقق ادامه داد: امیرالمومنین که این مطلب را شنیدند، مردم را جمع کردند و در حالی که روی شتر نشسته بودند خطبه غرایی خواندند. خلاصه این خطبه دشمن شناسی است و اینکه دشمن‌ترین دشمنان شما شیطان است. شما دشمنی بزرگ‌تر از شیطان ندارید. اگر می‌خواهید علیه کسی تعصب بورزید علیه شیطان باشد. شیطان را بشناسید، ببینید با شما چه کرده است و می‌خواهد با شما چه کند. آن وقت دشمنی خود را علیه او به کار گیرید.

عباس آبادی گفت: ابتدا خطبه حضرت بیان می‌کنند شما اگر تعصب می‌ورزید بدانید که امام متعصبین ابلیس است. شما تعصب می‌ورزید که من از قبیله فلان هستم و او از قبیله فلان است. شیطان هم تعصب ورزید و گفت من از آتشم و انسان از گل است و من برترم. بخاطر این تعصب ورزیدن خدای متعال او را حقیر و کوچک کرد و از بالا به پایین آورد و او هم قسم خورد که بندگان خدا را از طریق حق بیرون برد.

وی در تبیین ادامه خطبه اظهار داشت: امیرالمؤمنین می‌فرماید خیال نکنید شیطان موجود کوچکی بود یا در دستگاه خدای متعال جایگاهی نداشت. نه! جایگاهش خیلی در دستگاه خدا بالا بود و شش هزار سال عبادت کرده بود! که واقعاً هم نمی‌دانیم این شش هزار سال، سال دنیایی بود یا سال آخرتی که هر روزش پنجاه هزار سال است!

عباس آبادی تصریح کرد: این وضعیتی که ما در مقابل شیطان داریم آن همه عبادت و آن همه زحمت را به آتش کشیده بخاطر استکبارش علیه خدای متعال بخاطر همین تعزز یعنی خود را عزیز پنداشتن خود را از دیگران برتر دانستن بخاطر همین تعصب عصبیت به خرج دادن در مقابل دیگران که احساس کند که از او بالاتر است. بعد حضرت فرمودند که حالا اگر شما واقعاً آدم‌های بسیار متعصب و باغیرت هستید و نمی‌توانید ببینید که کسی به شما و یا به اجداد شما جسارت کند و آنها را پایین بیاورد، به شیطان بنگرید. اگر قبیله‌ای در برابر شما تعصب ورزید و گفت اجداد ما از اجداد شما بهترند، ابلیس که می‌گوید جنس من از جنس شما بهتر است! من از جنس آتشم تو از جنس خاک هستی از گِل بدبوی خشکیده!

این پژوهشگر خاطرنشان کرد: حضرت علی (ع) در این خطبه می‌فرمایند اگر می‌خواهید تعصب بورزید، اولاً علیه شیطان تعصب بورزید و دشمنی خود را با شیطان قرار دهید و سپس تعصب خود را با دوستان و برادرانتان در مکارم اخلاق قرار دهید و بگویید من از تو در مکارم اخلاق بالاترم نه در نژاد و رنگ که اگر این‌طور باشد شیطان از همه بیشتر تعصب ورزیده است. تعصب شیطان بر سر اصل جنس بود و اینکه جنس من حقیقت جنس او با جنس انسان متفاوت است.

این محقق افزود: این مضمون همان جمله‌ای است که مرحوم امام سال‌ها قبل بیان کردند و رهبری عزیز هم در همین صحبت اخیرشان اظهار داشتند که هر چه فریاد دارید بر سر امریکا بکشید! اینها آموزه‌های دینی ماست که برگرفته از دین ماست. مؤمنین نباید به جان هم بیافتند و دعوا نباید داخل خانه باشد. اگر هم کسی دعوایی دارد اگر هم کسی قدرتی دارد اهل شاخ و شانه کشیدن است، اهل تعصب ورزیدن است، اهل پافشاری بر یک اصولی است، این خیلی خوب است، منتها پافشاری بر اصول باید در برابر دشمن باشد که دشمن‌ترین دشمنان ما در میان شیاطین جن، ابلیس است و در میان شیاطین انس هم آن کسانی هستند که دشمنان پیغمبر اکرم (ص) محسوب می‌شدند و امروز هم تابعان آنها در کارند. همچنان که فرزندان ابلیس به گمراه کردن مردم مشغولند، برخی انسان‌ها هم در عالم به کار گمراهی مردم و دور کردن آنان از راه خدا مشغولند. این نکته در روایات و در قران آمده است که برای هر پیغمبری دو گروه شیطان قرار دادیم: شیطان‌های انس و شیطان‌های جن!

وی تصریح کرد: امروز شاید شیطان ترین شیطان‌های انس همین دولت مستکبر امریکاست که با تمام توان خود تلاش می‌کند راه خدا و راه هدایت در عالم کور شود. اگر کسی سطح درگیری از این پایین‌تر بیاورد معلوم است که درست متوجه وقایعی که اتفاق می‌افتند نیست. اگر خیال کند درگیری، درگیری نظامی یا سیاسی یا فرهنگی است و درگیری را در سطح درگیری عقیدتی و مکتبی و درگیری حق و باطل و نور و ظلمت نبیند، معلوم است که خطا در تحلیل دارد. بنابراین دشمن ترین دشمنان ما شیطان است چه شیطان انس و چه شیطان جن.

عباس آّبادی در پایان گفت: اگر کسی دعوایی دارد با شیطان دعوا کند، اگر اهل تعصب است علیه شیطان تعصب بورزد اگر اهل قدرت نمایی و چنگ و دندان نشان دادن است، قدرت خود را علیه شیطان بکار گیرد. این یکی از آموزه‌های علوی در نهج البلاغه است.