خبرگزاری مهر، گروه استانها- مریم ساحلی: آب اگر نباشد، جان عزیز خاک ترک بر می‌دارد و رستنی‌ها با مرگ همراه می‌شوند. و اما کم آبی معضلی نیست که تنها به سرزمین‌های خشک محدود شود و مدتهاست که پایش به خطه‌های سبزی چون گیلان نیز رسیده است.
بی تردید نقش گیلان در تولید برنج کشور و اهمیت شالیکاری در اقتصاد گیلان بر کسی پوشیده نیست اما کشاورزان دومین استان تولید کننده برنج کشور، نگران اوضاع و احوال کم آبی و سرنوشت کشت برنجشان هستند. در این میان تردیدی وجود ندارد که عبور از بحران کم‌آبی و کاستن از حجم خسارت‌ها تنها با به کار گرفتن راهکارهای مناسب و بهنگام امکان پذیر است، در همین راستا انتظار می‌رود متولیان ذی‌ربط اقداماتی مؤثر برای پشت سر گذاشتن این بحران به انجام رسانند.
نگاه کشاورزی گیلان به سد سفید رود است
بر کسی پوشیده نیست که یکی از شاخص‌های مهم در تأمین آب مورد نیاز کشاورزی گیلان و چاره اندیشی به منظور مدیریت مناسب، میزان آب ذخیره پشت سد سفید رود است.
اسفند ماه سال گذشته میزان آب ذخیره پشت سد سفید رود نشان از کاهش ۶۰ درصدی آبگیری این سد نسبت به سال قبل تر داشت میزان آب ذخیره پشت سد سفید رود نشان از کاهش ۶۰ درصدی آبگیری این سد نسبت به سال قبل تر داشت. استاندار گیلان نیز روز ۲۱ فروردین در حاشیه بازدید از سد سفیدرود با اشاره به کاهش ارتفاع آب پشت سد، اظهار داشت: دبی ورودی آب کاهش یافته و این نشان دهنده تنش آبی در سال زراعی امسال است.
اسدالله عباسی در این دیدار تاکید کرد: همه دستگاه‌ها باید برای کاهش تنش آبی وارد میدان شوند.
و اما مدیر امور زراعت سازمان جهاد کشاورزی گیلان روز بیست و نهم فروردین از خزانه گیری بیش از ۱۰۷ هزار هکتار معادل ۴۵ درصد از اراضی شالیزاری گیلان خبر داد و زمان رهاسازی آب سد سفیدرود بر اساس اعلام آب منطقه‌ای گیلان را ۱۲ اردیبهشت اعلام کرد.
ابراهیم اکبرزاده با اشاره به انجام نشا در برخی از شالیزارهای استان، تصریح کرد: با توجه به کاهش سطح آب پشت سد سفیدرود و برای جلوگیری از مشکل کمبود منابع آبی، شالیکاران باید بر اساس تقویم زراعی به کشت شالیزار خود اقدام کنند.
چالشی که قد می‌کشد
کم آبی چالش بزرگی است که شالیکاران گیلانی در سال‌های اخیر با آن مواجهه بوده‌اند اما این معضل به تدریج رو به وخامت گذاشته است.
«محمود هوشیار فرد» پژوهشگر و عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی گیلان در گفتگو با خبرنگار مهر، بحران کم آبی را چالشی جدی برای شالیکاران دانست و با بیان اینکه اوضاع بدتر نیز می‌شود، اظهار کرد: استان گیلان با رتبه دوم تولید برنج کشور، بزرگترین تولیدکننده ارقام بومی و با کیفیت برنج، یک ستون مهم اقتصادی و تأمین امنیت غذایی کشور بشمار می‌رود.
وی ادامه داد: باید توجه داشت که در سال‌های اخیر به دلیل تغییرات اقلیمی به وجود آمده، خسارت بسیاری به محصولات کشاورزی اعم از محصولات باغی یا زراعی و از جمله برنج در گیلان وارد شده است.
این پژوهشگر حوزه کشاورزی با بیان اینکه کم آبی و به عبارتی خشکسالی در ۲۲ سال اخیر کم و بیش خسارت‌های جبران ناپذیر به بخش کشاورزی وارد کرده است، تصریح کرد: می‌دانیم که برنج از جمله گیاهان بشدت وابسته به آب بوده و میزان آب مصرفی اراضی شالیزاری به ازای هر هکتار به طور میانگین ۸ تا ۱۰ هزار متر مکعب است.
وی با اشاره به اینکه در این میان چند سالی است که کم آبی و بارندگی بد موقع در طول مراحل رشد محصول برنج، نگرانی‌های شالیکاران را تشدید کرده است، ادامه داد: تولید برنج در استان‌های شمالی از جمله گیلان به دلیل عدم دسترسی به منابع آبی مطمئن و سهمیه بندی زمانی نامناسب، آبیاری با ریسک زیادی مواجه است.
هوشیار فرد اضافه کرد: وضعیت بدین ترتیب است که شالیزارهای بالادست از پرآبی بهره مند هستند و شالیزارهای پایین دست از کمبود آب رنج می‌برند.
کمبود ذخایر سدها / میزان کاهش تولید برنج در اثر آبی
این پژوهشگر با بیان اینکه طی سال‌های اخیر شالیکاران مجبور شده‌اند آماده سازی و کشت برنج خود را با تأخیر انجام دهند، گفت: این موضوع بر وضعیت محصول‌دهی و نیز کیفیت برداشت محصول برنج تأثیر گذاشته است.
وی با اشاره به اینکه آبیاری بیش از ۷۰ درصد اراضی شالیزاری و حتی باغی گیلان تحت شبکه آبیاری سد سفیدرود است و شالیکاران نقش چندانی در تأمین، انتقال و حتی توزیع و مدیریت آب ندارند، ادامه داد: بررسی‌ها نشان می‌دهند که با توجه به کمبود ذخایر سدها و بارندگی در ماه‌های اخیر به نظر می‌رسد که مدیریت توزیع آب در گیلان با مشکل جدی مواجه شود.
هوشیارفرد با بیان اینکه متأسفانه آمارها نشان می‌دهند که درصد آبگیری سد سفیدرود نسبت به کل حجم مخزن سد حدود ۴۰ درصد و درصد پرشدگی مخزن سد ۶۰ درصد است، ادامه داد: بنابر اعلام آب منطقه‌ای گیلان میزان ذخیره آب سد سفیدرود نسبت به سال گذشته حدود ۶۰ درصد کاهش یافته و این در حالی است که تاکنون فقط ۶۰ درصد اراضی شالیزاری عمدتاً در چهار شهرستان شخم اول زده‌اند.
وی تأکید کرد: این در حالی است حداقل باید ۸۰ درصد اراضی تا قبل از ۲۰ فروردین ماه شخم اولیه را انجام می‌دادند زیرا این کار علاوه بر حفظ آب مفید در خاک می‌تواند باعث صرفه‌جویی در مصرف انواع کودها و سموم شیمیایی و کنترل بهینه علف‌های هرز شود.
هوشیار فرد ادامه داد: بر اساس آمارها میزان کاهش سالیانه تولید برنج در کشور ناشی از کم آبی بیش از ۱۰ درصد است که سال گذشته به ۳۰ درصد هم رسید بر اساس آمارها میزان کاهش سالیانه تولید برنج در کشور ناشی از کم آبی بیش از ۱۰ درصد است که سال گذشته به ۳۰ درصد هم رسید.
وی با اشاره به اینکه کشاورزان به ویژه کشاورزان پایین دست حوزه آبی سد سفیدرود برای کاشت برنج نگران تأمین آب به موقع هستند و باید این نگرانی‌ها حل شود، تصریح کرد: شالیکاران هر ساله نگاهشان به آسمان است تا لطف خداوند شامل حال آنها شود و بارندگی‌های اواخر فروردین یا اوایل اردیبهشت ماه زمین آنها را سیراب کند و البته می‌دانیم که مدیریت مصرف آب هم مربوط به مسئولان است و هم کشاورزان.
ضرورت پیش بینی تمهیدات کاربردی برای حل بحران کم آبی
گذر از بحران کم آبی و کاهش خسارت‌ها مستلزم اندیشیدن تمهیدات ویژه است. هوشیار فرد با بیان اینکه بسیاری از زیرساخت‌های سنتی مانند آب بندان ها از بین رفته‌اند و لایروبی انهار و کانال‌ها خصوصاً کانالهای درجه ۳ تا نهر مزرعه یا خود زمین بخوبی انجام نشده است، اظهار کرد: لایروبی انهار و کانالهای انتقال و توزیع آب به منظور افزایش سرعت انتقال آب و فراهم کردن امکان مدیریت توزیع آن در زمان کوتاه‌تر و جلوگیری از هدر رفت آب ضروری است.
وی ادامه داد: تسطیح، نوسازی و یکپارچه سازی اراضی شالیزاری و استفاده مطلوب از آب‌های سطحی و زیرزمینی، ساماندهی چاه‌های آب کشاورزی به منظور استفاده حداکثری از ظرفیت چاه‌های آب کشاورزی و کاشت ارقام کیفی کم آب بر با دوره رشد کوتاه‌تر برنج می‌تواند بر مشکلات کم آبی و کاهش میزان تولید این محصول راهبردی تا اندازه‌ای غلبه کرد. به طوری که در صورت تسطیح و یکپارچه سازی شالیزارها میزان مصرف آب در واحد سطح به نصف تقلیل پیدا می‌کند.
این پژوهشگر با تأکید بر اینکه آبیاری در هر زراعت و تولیدی از مهمترین عملیات‌هایی است که باید آن را به ویژه در زراعت برنج مد نظر داد، ادامه داد: مقدار آب مورد نیاز برای برنج بستگی به روش کاشت، تراکم بوته‌ها، مقدار مصرف مواد تقویت کننده، نوع بافت خاک، شرایط اقلیمی و رقم مورد کاشت داشته و به طور کلی در ارقام زودرس نیاز آبی کمتر و در ارقام دیررس نیاز آبی بیشتر است.
وی اضافه کرد: تغییر تاریخ کاشت و استفاده مؤثر از آب باران، استفاده از آبیاری قطره‌ای، آبیاری تناوبی و سامانه تیپ در شالیزارها می‌تواند علاوه بر افزایش میزان جذب عناصر غذایی ماکرو و میکرو باعث کاهش ۳۰ تا ۵۰ درصدی مصرف آب برای تولید برنج شود.
اهمیت آگاهی از زمان بندی ره‌ای سازی آب سد سفید رود
هوشیار فرد با تاکید بر اهمیت آگاهی هر ساله کشاورزان از زمان بندی رها سازی آب سد سفیدرود، گفت: شالیکاران باید از این موضوع مطلع باشند تا برنامه کشت و کار خود از جمله زمان خزانه گیری را بر آن اساس تطبیق دهند و بدین ترتیب از بیشترین آب ممکن استفاده کنند.
وی با بیان اینکه همکاری و هماهنگی کشاورزان موجب افزایش راندمان و کاهش تلفات آب می‌شود، ادامه داد: نشاء ها حدود ۱۵ تا ۲۰ روز بعد از خزانه گرفتن آماده کشت می‌شوند و حدود سه هفته هم شالیزار به منظور جلوگیری از رشد علف‌های هرز و مقابله با تغییرات دما نباید بی آب بماند.
این پژوهشگر حوزه کشاورزی با اشاره به اینکه البته پس از وجین اول و دست وجین که گاز زمین خارج می‌شود، رشد نشاء ها سرعت می‌گیرد، تصریح کرد: بعد از این مرحله زمین هر ۱۵ تا ۲۰ روز نیاز به آب دارد، بنابراین رعایت عمق مناسب غرقابی برای هر دوره رشد (آبیاری تناوبی) منجر به مصرف آب کمتر و نیز عملکرد مطلوب می‌شود.
نقش تشکل‌های صنفی و ضرورت وجود یک نگاه ملی
هوشیارفرد همچنین با بیان اینکه در بسیاری از مناطق کشور مدیریت آب کشاورزی به تشکل‌های صنفی این بخش واگذار شده و توسط دولت فقط نظارت می‌شود، اظهار کرد: اگر این واگذاری در استان هم انجام شود، وضعیت کمبودها و نگرانی‌ها تا حدود زیادی حل می‌شوند.
وی گفت: جنبه استانی دادن به موضوع بحران آبی در حوزه آبی سد سفیدرود و تأمین آب موردنیاز شالیزارهای استان غیرمنطقی است زیرا به نظر می‌رسد حل آن در حد امکانات استانی نیست و باید به این موضوع با نگاه ملی برخورد شود.
نظر شما