سرنوشت مبهم جامعه علمی سوریه

خبرگزاری مهر، گروه مجله - فاطمه برزویی: یک هفته از سقوط حکومت «بشار اسد» در سوریه گذشته است. در همین مدت کوتاه، خبر ترور و شهادت سه دانشمند سوری به صدر گزارش‌های رسانه‌های ایران راه یافته است. این ترورها، که پایگاه خبری «الحادثه» نیز به آن‌ها پرداخته، به سازمان «موساد» نسبت داده شده است. می‌گویند که گروه‌های وابسته به موساد، پروفسور «زهرا الحمصیه»، یکی از برجسته‌ترین دانشمندان در زمینه میکروبیولوژی و نانوگرافی را همراه با همسر و سه فرزندش در سوریه در خانه‌شان ترور کرده‌اند.

همچنین خبرگزاری‌ها از ترور یک شیمیدان سوری به نام «حمدی اسماعیل ندی» در منزلش در دمشق خبر دادند. در این گزارش‌ها، او به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین دانشمندان شیمی با مشارکت‌های محلی و بین‌المللی معرفی شده است. منابع ناشناس این جنایت را «مرموز» توصیف کردند و مدعی شدند که شوک و اندوهی عمیق در محافل علمی ایجاد کرده است.

ترور دانشمندی که وجود خارجی ندارد!

این خبرها به‌سرعت در شبکه‌های اجتماعی، به‌ویژه در پلتفرم «ایکس» (توییتر سابق)، منتشر شدند و توجه بسیاری را به خود جلب کردند. اما ماجرا به همین‌جا ختم نشد. چند ساعت بعد، خبر دیگری منتشر شد که ادعا می‌کرد یک دانشمند زن دیگر نیز در دمشق ترور شده است. در این خبر آمده بود: «پروفسور شادیه حبال، دانشمند برجسته فیزیک، ساعتی پیش در دمشق با شلیک گلوله کشته شد.»

این گزارش نیز به‌سرعت بازتاب گسترده‌ای پیدا کرد و واکنش‌های زیادی برانگیخت. اما نکته عجیبی در این اخبار وجود داشت که از دید کاربران تیزبین فضای مجازی پنهان نماند این بود که عکس منتشرشده برای خبر ترور الحمصیه، دانشمند میکروبیولوژی، دقیقاً همان عکسی بود که حالا برای حبال، دانشمند فیزیک، استفاده شده بود. در ابتدا هیچ رسانه رسمی در داخل یا خارج از سوریه این ادعاها را تأیید نکرد. حتی شبکه الجزیره، که معمولاً نسبت به رژیم غاصب صهیونیستی موضع انتقادی دارد، این خبرها را جعلی و بی‌اساس خواند. اما پس از مدتی این تناقض باعث شد تا بسیاری نسبت به صحت این اخبار شک کنند.

کاربران شبکه‌های اجتماعی شروع به بررسی ماجرا کردند و مشخص شد که عکس استفاده‌شده در هر دو خبر، متعلق به حبال، استاد برجسته نجوم در مؤسسه نجوم دانشگاه هاوایی است. اطلاعات موجود در وب‌سایت این دانشگاه نشان می‌داد که او سال‌هاست در خارج از سوریه زندگی می‌کند و هیچ ارتباطی با حوادث دمشق ندارد. به گزارش منابع معتبر، او بیش از ۱۲ سال است که سوریه را ترک کرده و همچنان در ایالات متحده به فعالیت‌های علمی خود مشغول است.

ماجرای الحمصیه نیز با ابهامات زیادی همراه است. جستجوها هیچ اطلاعاتی درباره سوابق علمی این فرد، که گفته شده یکی از دانشمندان برجسته میکروبیولوژی بوده است، نشان نمی‌دهد. نام او تنها در چند روز گذشته در فضای مجازی منتشر شده و آن هم با استفاده از عکسی که متعلق به شخص دیگری بوده است. این موضوع شک و تردیدها را درباره واقعی بودن شخصیت الحمصیه بیشتر کرد. پیش از این، هیچ نشانی از او در منابع علمی، پایگاه‌های معتبر تحقیقاتی، یا حتی گزارش‌های خبری وجود نداشته است. حتی نام او در مقالات یا پروژه‌های علمی مرتبط با میکروبیولوژی یا نانوگرافی، که گفته شده حوزه تخصصی او بوده، یافت نشده است.

در دمشق مرا کشتند، خدا را شکر بابت شهادتم!

وب‌سایت «صوت العاصمة» خبری منتشر کرد مبنی بر اینکه اسماعیل ندی، دکترای شیمی آلی، در دمشق به قتل رسیده است. اما این گزارش هیچ جزئیات بیشتری ارائه نکرد. بررسی‌ها نشان داد که عکسی که برای این خبر استفاده شده بود، در واقع متعلق به «حمدی اسماعیل ندی»، پزشک مصری است. او نه تنها تابعیت سوری ندارد، بلکه همچنان زنده است. این عکس، پیش‌تر توسط خود او در تاریخ ۱۵ ژانویه ۲۰۲۴ (۲۵ دی ۱۴۰۲) به‌عنوان عکس پروفایل در حساب فیسبوکش منتشر شده بود.

چند ساعت پس از انتشار این شایعه، حمدی اسماعیل در فیسبوک خود واکنش نشان داد. او با طنزی کنایه‌آمیز نوشت: «در دمشق مرا کشتند… خدا را شکر بابت شهادتم!» این جمله به سرعت در فضای مجازی بازنشر شد و توجه کاربران زیادی را به خود جلب کرد. او در پستی دیگر توضیح داد: «پسرم اسماعیل در توئیتر تلاش می‌کند ثابت کند من زنده‌ام و شهید نشده‌ام.» او این شایعه را نمونه‌ای از دروغ‌پردازی‌های فضای مجازی دانست و بر غیرواقعی بودن این ادعاها تأکید کرد.

وب‌سایت درستی‌سنجی «تیقن» نیز برای بررسی حقیقت ماجرا با حمدی اسماعیل تماس گرفت. او در این گفت‌وگو تأیید کرد که پزشک ۷۴ ساله‌ای اهل قاهره است و هیچ ارتباطی با سوریه ندارد. همچنین گفت که آخرین بار ۹ سال پیش برای یک سفر کاری چهارروزه به دمشق سفر کرده و از آن زمان تاکنون هیچ حضوری در سوریه نداشته است.

در میان موج شایعات درباره ترورهای دانشمندان، خبر دیگری منتشر شد که این بار یکی از شخصیت‌های مذهبی برجسته، شیخ «»، خطیب مشهور مسجد اموی در دمشق را هدف قرار داده بود. در این خبر ادعا شده بود که او ترور شده و جان خود را از دست داده است. اما ساعاتی بعد، البوطی شخصاً با انتشار یک پیام تصویری این شایعه را رد کرد. او در این پیام تأکید کرد که زنده است و این اخبار بی‌اساس را شایعه‌ای برای ایجاد آشفتگی و ترس در جامعه دانست.

تهدیدی برای جامعه علمی سوریه

این شایعات و اخبار جعلی در شرایطی مطرح شده که رژیم غاصب صهیونیستی وارد خاک سوریه شده است. بسیاری گمان می‌کنند رژیم صهیونیستی همان سیاستی را که پس از سقوط صدام حسین در عراق دنبال کرد، در سوریه نیز پیش بگیرد. ترور دانشمندان و اساتید دانشگاه به‌منظور تضعیف توان علمی و نظامی کشور.

ترورهایی که در این شایعات به آن‌ها اشاره شده، یادآور سرنوشت دانشمندان عراقی پس از سقوط صدام است. در آن زمان، گزارش‌های متعددی از نقش موساد و نیروهای خارجی در ترور صدها دانشمند عراقی منتشر شد. هدف این اقدامات، تخریب زیرساخت‌های علمی و جلوگیری از بازسازی توان نظامی عراق بود. اکنون نگرانی‌هایی وجود دارد که سوریه نیز ممکن است با سناریویی مشابه روبه‌رو باشد.

برخی تحلیل‌گران این شایعات را بخشی از یک جنگ روانی می‌دانند. به باور آن‌ها، انتشار این اخبار می‌تواند با هدف عادی‌سازی ترور دانشمندان در افکار عمومی انجام شده باشد. چنین رویکردی ممکن است حساسیت جامعه نسبت به این موضوع را کاهش دهد و ترورهای احتمالی آینده را قابل‌پذیرش‌تر جلوه دهد.

دیدگاه دیگری این اخبار را هشداری برای جامعه علمی سوریه تعبیر می‌کند. این پیام می‌تواند این باشد که امنیت دانشمندان در کشور تضمین‌شده نیست و ادامه فعالیت علمی ممکن است جان آن‌ها را به خطر بیندازد. اگر چنین تفکری در میان دانشمندان گسترش یابد، ممکن است به مهاجرت نخبگان و کاهش توان علمی سوریه منجر شود؛ اتفاقی که می‌تواند یکی از اهداف رژیم صهیونیستی باشد.

از نگاه کلی‌تر، خروج دانشمندان از سوریه می‌تواند باعث تضعیف زیرساخت‌های علمی و نظامی این کشور شود و در نهایت وابستگی آن به کشورهای خارجی را افزایش دهد. در چنین شرایطی، جامعه علمی سوریه، چه در داخل و چه در خارج از کشور، با چالشی جدی و آینده‌ای مبهم مواجه است.