امام خمینی(ره) معانی درونی آیات قرآن را جستجو کرده است

دکتر قاسم پورحسن استادیار دانشگاه علامه طباطبایی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: در طول تاریخ قرآن شناسی و قرآن پژوهی رویکردها و مطالعات متعدد و مختلفی نسبت به قرآن شکل گرفت. یک دیدگاه دیدگاه ظاهر گرایانه بود، دیدگاه دوم کلامی و فلسفی و دیدگاه عرفانی.

وی افزود: حضرت امام (ره) و مفسرینی مانند علامه طباطبایی معتقد بودند که آیات قرآن براساس سوره انعام و نور، تبیان گر و مبین هستند و هیچ آیه ای که دارای پیچیدگی در معنا و تحریک در لفظ باشد وجود ندارد. مخاطب آیات همه انسانها بوده و امام براساس آیه سوره نحل معتقد به جامعیت قرآن است. بدین شکل که آیات الهی ، آیات صرف عبادت و آخرت نیستند و در ذیل آیه 59 سوره نساء امام اعتقاد دارد که این آیه و آیه قبل دلالت بر نظریه حکومت و ولایت دارد و یکی از مسائل مهم در قرآن را حکومت و اجتماع می داند.

دکتر پورحسن تصدیق کرد: امام تلفیقی از رویکرد عرفانی و تفسیر قرآن به قرآن را مطرح می کند. تفسیر سوره حمد نمونه بارز تفسیر عرفانی امام است.

استادیار دانشگاه علامه طباطبایی یادآور شد: در تفسیر عرفانی ظاهر و عبارات قرآن حجبت دارند اما مغز آیات قرآن در معنای باطنی آن است. توجه امام در باب صلاة به اسرار صلاة است. یعنی عبارت و الفاظ قرآن پله اول شریعت هستند و فهم ظرایف و دقائق آیات قرآن پله گوهری تقلی می شوند. امام از سویی تلاش می کند بر تحمیل آرا عرفانی به قرآن پرهیز کند و از سوی دیگر از تفسیر ظاهر آیات قرآن عبورکرده و معانی درونی آیات قرآن را جستجو کرده است.

وی این رویکرد را  تحت تأثیر روایتی از امام صادق دانست که می فرماید " قرآن عبارت بشارت ظرائف و دقائق است که یعنی عبارت قرآن ظاهر قرآن و متعلق به عموم مسلمین است بدین معنی که دست یافتن براساس رویکرد استنباط یعنی به دست آوردن مرواریدی از قعر دریا و آبی زلال از زمین و ته چاه.

پورحسن گفت: ابن عربی آنچنان که ملاصدرا در کتاب مفاتیح الغیب او را نقد می کند ظواهر قرآن را متوجه نیست و آن را کنار گذاشته است. وی به ابن عربی نقد می کند که عبارات قرآن مهم است. ملاصدرا به ابن عربی در ذیل آیه 17 سوره رعد هشدار می دهد که کنار زدن آیات و ظواهر قرآن سبب تحیر مردم می شود، اما امام با توجه به این مسئله تلاش می کند  ظواهر را کنار زده، با طریق استدلال و فهم عرفانی جوهر و گوهر آیات قرآن را بدست آورد.

پورحسن دو هدف مهم در اندیشه های قرآنی امام را مورد تأکید قرار داد و یادآور شد: نخستین هدف امام نشان دادن جامعیت قرآن، تبیان گری، و نور بودن قرآن است که بر این اصل آیات قرآن آموزه های حیات بشری است که نه متعلق به یک عصر است و نه احکام آن متوجه یک زمان و مردمان خاص است. بنابراین امام معتقد است که آیات قرآن و دستور حیات جاودان همه انسانها خواهد بود.

وی دغدغه دوم امام در تفسیر آیات قرآن را نشان دادن غنای معنایی آیات قرآن توصیف کرد و اظهار داشت: غنای معنایی در نظر امام به مثابه اعجاز، وحیانی بودن و ماندگاری آیات قرآن است و امام تلاش می کند در تفاسیر خود این دو رویکرد را نشان داده و به اثبات برساند.